Marrëdhëniet e shtetit me shtypin kanë dalë përsëri në rend të ditës në Shqipëri pas padisë që Kryeministri Fatos Nano paraqiti kundër botuesit të gazetës “Koha Jonë”, Nikollë Lesi. Problemi në këtë rast ndërlikohet më tej, pasi zoti Lesi është deputet dhe gëzon imunitet nga ndjekja ligjore. Përmes një sërë shkrimesh, zoti Lesi ka ngritur akuza të ashpra ndaj Kryeministrit Nano dhe familjes së tij për përfitime personale në biznes, duke shfrytëzuar postin e kryeministrit. Kryeminsitri Nano u kundërpërgjigj duke e dërguar çështjen në prokurori. Por në çfarë raportesh qëndron shtypi me pushtetin?
Zëri i Amerikës intervistoi Drejtorin e Institutit për Studime Publike dhe Ligjore, Gent Ibrahimi dhe Kryetarin e Lidhjes së Gazetarëve të Shqipërisë, Ylli Rakipi.
Zëri i Amerikës: Zoti Ibrahimi, me sa e njihni ju problemin, a mendoni se në këtë rast, kemi të bëjmë me shkelje të etikës gazetareske apo me një reagim më të ashpër se ç’duhet nga Kryeministri për kritikat që i janë bërë?
Gent Ibrahimi: Nuk do të marrë përsipër të bëj gjykimin e çështjes si një gjykatës i mirëfilltë pasi nuk e kam analizën e të dhënave konkrete të çështjes, në ato detaje sa ç’do të ishte e nevojshme për të bërë një gjykim. Megjithatë, besoj se ka ka vend për disa vlerësime të përgjithshme në lidhje me këtë çështje. Është e vërtetë që në raste të tilla kur në dyert e gjykatave përplasen botes dhe politikanë janë ngjarje tipike që shkaktojnë shumë emocion. Madje në raste të tilla, jo vetëm që lind problemi klasik i balancimit të lirisë së shprehjes me të drejtën e qytetarëve me një reputacion të papërlyer pa të drejtë, por situata të tilla marrin edhe nuanca politike. Natyrisht është vetëm gjykata e cila në përfundim të një analize shumë të detajuar të frazave, të shprehjeve, të pikave e presjeve të ligjeratës së zotit Lesi do të arrijë në përfundimin në se është konsumuar apo jo vepra penale e fyerjes apo e shpifjes. Mua nuk më duket shumë i mençur politikisht reagimi për të shkuar në gjyq ndaj një botuesi, nga ana e një politakini të lartë, pasi një politikan i lartë, i ka të gjitha mjetet për t’iu kundërpërgjigjur në mënyrë publike dhe të efektshme, qoftë edhe akuzave e insinuatave jo të sakta të ngritura nga shtypi dhe nga media.
Zëri i Amerikës: Zoti Rakipi, konflikti i fundit Nano-Lesi, ringre nje problem të vjetër, e mesa duket ende të pazgjidhur në Shqipëri: atë të marrëdhënieve të shtypit me pushtetin. Ndërsa shumë gazetarë e kanë kritikuar Kryeministrin në këtë rast, për ndërhyrje ndaj lirisë së shtypit, le të ndalemi tek roli i vetë shtypit. A mendoni se vetë shtypi, pra zoti Lesi, ka abuzuar në këtë rast me lirinë që gëzon shtypi, duke e tejkaluar cakun e paraqitjes së fakteve në mënyrë të paanshme?
Ylli Rakipi: Zoti Lesi është botues i një gazete dhe unë, realisht, nuk mund të gjykoj ato që ai boton në gazetën e vet. Kjo është pjesë e politikës botuese të tij dhe pjesë e editorialit të tij. Por gjithsesi, në thelb pyetja juaj, unë besoj që ka këtë përgjigje. Është e vërtetë që në Shqipëri, edhe pse kanë kaluar 15 vjet nga tranzicioni, ka një problem mjaft serioz të bashkëjetesës, të simbiozës së politikës me median. Nuk ka një ndarje të qartë. Në rastin që po flasim, ky është një rast klasik, ku kemi të bëjmë drejtëpërdrejt me këtë fenomen. Megjithatë ne si gazetarë jemi përpjekur në këto ditë të lindjes së kësaj ngjarjeje, ta ndajmë prerazi këtë fenomen, d.m.th., ajo ç’ka i takon medias dhe ajo ç’ka i takon politikës. Për atë që i takon medias, ne jemi në krah të zotit Lesi, në krah të medias së tij, në emër të lirisë së shtypit dhe parimeve themelore të këtij shtypi. Përsa i përket pjesës tjetër, kemi të bëjmë me një biznes politik të zotit Nano dhe të zotit Lesi. Është biznes që e ka burimin kohë më parë, kur zoti Lesi ka marrë edhe vota të partisë së zotit Nano dhe ushtron detyrën e parlamentarit në Republikën e Shqipërisë. Pra është një moment ku ne jemi përpjekur me të gjitha mënyrat ta ndajmë, është një moment kur fatkeqësisht shtypi shqiptar ende vazhdon ta ketë në rrjedhën e vet, d.m.th., këtë simbiozë e cila fatalisht ende nuk është ndarë ashtu siç duhet dhe ashtu siç e kërkon ushtrimi i pushtetit të medias, si një pushtet më vete.
Zëri i Amerikës: Zoti Ibrahimi, roli i shtypit është të kritikojë dhe të verë në pikëpyetje qëndrimet e qeverisë, duke i dhënë sa më shumë informacione publikut. Shpesh kjo krijon tensione me ata që janë në pushtet. Qeveria shqiptare është kritikuar në një sërë raportesh, për presion politik, apo edhe ekonomik ndaj shtypit. A e shohin udhëheqësit shqiptarë shtypin si një partner, apo si një vegël që duhet t’u shërbejë atyre?
Gent Ibrahimi: Kam frikë se kjo e dyta po bëhet gjithnjë e më shumë motoja e konceptimit të raporteve midis politikës dhe mediave në përgjithësi në Shqipëri. Politika shqiptare e ka për detyrë që t’i bëjë një rishikim tërësor kuadrit ligjor, që vepron mbi mediat, i cili është bërë objekt i vëmendjes edhe të raporteve të komunitetit ndërkombëtar. Raporti mbi asociim-stabilizimin, i lëshuar nga Komisioni i Bashkimit Evropian, apo akoma më së fundi, raporti i Asamblesë së Këshillit të Evropës, e venë gishtin pikërisht tek kuadri ligjor problematik shqiptar, i cili për të thënë të vërtetën, lë për të dëshiruar në shumë drejtime, siç është për shembull një kriminalizim i tepruar i disa formave të shprehjes. Konkretisht unë jam i sigurtë, se zoti Nano, ka përdorur një nen të Kodit Penal, i cili i jep atij, si të gjithë funksionarëve të tjerë të shtetit shqiptar, një avantazh procedurial në raport me palën tjetër, me shtypin. Është fjala për një nen, i cili ia la si detyrë prokurorisë, të ndjekë çështjet e funksionarëve shtetërore. Me fjalë të tjera, e vetmja që duhet të bëjë një funksionar i lartë shtetëror si zoti Nano, është që problemin e vet ta shpjerë në vemendje të prokurorisë dhe pastaj kjo e ndjek atë me gjithë kapacitetin e vet institucional dhe profesional. Kjo është në kundërshtim flagrant me drejtimin që po i jep kësaj çështje Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut, e cila thotë se politikanët duhet të gëzojnë mbrojtje më të vogël në raport me kritikën në shtyp, se sa qytetari i zakonshëm. Pra ne kemi një dispozitë në kodin tonë penal që bën komplet të kundërtën. Kjo duhet të ishte marrë parasysh nga ana e zotit Nano. Ai po shkon në gjyq, që është e drejta e tij më se e ligjshme, por, po shkon me një kuadër ligjor problematik. Nga ana tjetër do të doja të tërhiqja vëmendjen tek një kusur që ka media shqiptare, e cila po dështon që të vetë-rregullohet gjatë këtyre 10 - 12 vjetëve të fundit, gjë që vetvetiu, i bën përfaqësuesit e mediave të shkojnë gjithnjë e më shumë në dyert e gjykatave.
Zëri i Amerikës: Zoti Rakipi, ju folët për simbiozën politike që egziston në Shqipëri, për lidhjet mes politikës dhe shtypit, por kohët e fundit është vënë re edhe një fenomen tjetër, është fjala për shtypin që po bëhet tashmë edhe pre e interesave ekonomike.
Ylli Rakipi: Shtypi është edhe një biznes. Pa qënë i tillë ai nuk mund të egzistojë. Por unë besoj që vetë shteti, qeveria posaçërisht dhe jo vetëm qeveria e fundit që kemi ne, por qeveritë në përgjithësi, kanë punuar në një mënyrë të tillë, që ato përfitime që mund të ketë shtypi, t’i ketë përgjithësisht në rrugë të tilla, që të varen prej qeverisë, të varen prej zyrave të shtetit. Shqipëria nuk ka sot nje ligj shtypi. Pas heqjes së ligjit të shtypit të kohës së zotit Berisha, ne nuk patëm më një ligj tjetër, që të kontrollonte shtypin shqiptar, t’i jepte atij mundësitë dhe njëkohësisht të drejtëpeshonte apo të rregullonte raportet e shtypit në Shqipëri. Mungesa e këtij ligji mendoj se është e qëllimtë, është një mungesë e pajustifikueshme. Në vendet me demokraci të dobët, siç është Shqipëria, mungesa e ligjit, duke e lënë shtypin shqiptar në dorë të kodit të zakonshëm penal, të kodit civil, do të thotë ta kontrollosh atë kur të duash. Nga ana tjetër, përpjekja e qeverisë për t’i afruar mundësi shtypit për biznes, është një përpjekje për ta mbajtur sa më afër dhe jo për ta rregulluar me ligj shtypin.