Ditët e fundit të viti 2007 janë periudhë kur bëhen vlerësimet për zhvillimet dhe ngjarjet më të rëndësishme të viti. Kosova ndodhet shumë afër zgjidhjes së statusit të saj politik pas dështimit të bisedimeve gati dyvjeçare për këtë çështje. Për të diskutuar këto çështje korrespondenti ynë në Prishtinë Besim Abazi, intervistoi akademik Rexhep Qosjen, shkrimtar, studiues i letërsisë dhe veprimtar i shquar politikë i Kosovës.
Zëri i Amerikës: Zoti Qosja, Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara dështoi edhe njëherë për të arritur një konsensus lidhur me statusin politik të Kosovës dhe tash kjo çështje pritet të zgjidhet jashtë Këshillit të Sigurimit. Si e shihni ju zhvillimin e mëtejmë të këtij procesi?
Rexhep Qosja: Edhe para se të paraqitej plani i Ahtisaarit në Kombet e Bashkuara është ditur se Rusia do të përpiqet të kundërshtojë miratimin e këtij plani në Këshillin e Sigurimit. Kjo është bërë e ditur atëherë kur ministri i jashtë rus Lavrov dhe përfaqësuesi rus në Kombet e Bashkuara kanë deklaruar se Kosova nuk është rast i veçantë. Me këtë deklarim ata praktikisht e kanë kundërshtuar qëndrimin e Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Bashkimit Evropian që thotë se Kosova është një rast i veçantë. E Kosova është një rast i veçantë. Pikërisht pse është rast i veçantë e bënë të mundshme një trajtim të veçantë të çështjes së Kosovës. Kosova është rast i veçantë me historinë e saj dhe të tashmen e saj. Kosova është pushtuar prej Serbisë në vitin 1912. Edhe atëherë Kosova kishte një numër të vogël serbësh. Përafërsisht sa ishin serbë në Kosovë në gjysmën e dytë të shekullit të kaluar, 5 deri në 7 për qind. Vetëm në Kosovë e jo në vendet e popujve tjerë që lypin të jenë të pavarur si Kosova është e pranishme bashkësia ndërkombëtare me forcat e armatosura, KFOR-in dhe me administratën ndërkombëtare. Pse është e pranishme? Është e pranishme sepse Serbia deshi të bëjë gjenocid në Kosovë dhe pjesërisht e bëri. Ajo më së pari bëri gjenocide familjare, u zhdukën shumë familje dhe e dyta ajo deshi të dëbonte shqiptarët prej Kosovës. Sipas studiuesve bashkëkohorë, gjenocid nuk quhet vetëm shfarosja e plotë apo e pjesshme e një populli apo edhe e një grupi etnik, kombëtar e fetar. Gjenocid quhet edhe ndërrimi i situatës ekzistenciale të një populli. E Serbia, regjimi i Millosheviqit bëri një ndërrim të situatës ekzistenciale të popullit shqiptarë në Kosovë sepse i dëboi rreth një milion shqiptarë. Këto pra, e kaluara dhe e sotmja e bëjnë Kosovën rast të veçantë, që duhet të trajtohet në mënyrë të veçantë, mbi parime të veçanta për të drejtën e vetëvendosjes së popullit të Kosovës.
Zëri i Amerikës: Por, a është Kosova mjaft e përgatitur për të shpallur dhe për të zbatuar pavarësinë?
Rexhep Qosja: Do të ishte mirë që ne, para shpalljes së pavarësisë t'i kemi të kryera do punë, të kemi ta themi kushtetutën, të kemi ligjet që do të fillojnë të zbatohen menjëherë, sado një numër i ligjeve edhe sot zbatohen, të kemi simbolet e Kosovës. Por, në qoftë se nuk janë të gjitha punët e kryera, nuk duhet ndoshta edhe aq shumë të shqetësohemi. Shtetet janë shpallur, janë bërë të pavarura në mënyrat më të ndryshme. Ne mund të marrim rastin e Shqipërisë. Kur është bërë Shqipëria e pavarur, as përafërsisht nuk mund të krahasohej me gjendjen e sotme të Kosovës. Ishte larg, larg më e papërgatitur. Ismail Qemali dhe Luigj Gurakuqi janë takuar në Bukuresht, i kanë thirrë disa shqiptarë të Rumanisë dhe janë marrë vesh të shkojnë në Vlorë dhe të shpallin pavarësinë. Aty i kanë thënë Asdrenit të shkruaj himnin kombëtarë dhe aty është shkruar himni kombëtar. E kanë angazhuar dikë, ndonjë grua që të përgatisë, të qëndisë flamurin kombëtar dhe është qëndisur. Dhe prej andej, në këmbë, në tren, me anije kanë mbërritur në Vlorë. Dhe e kanë shpallur pavarësinë në Vlorë. Ata që kanë qenë në Vlorë, kanë para objektin ku është shpallur pavarësia, mund të shohin se në çfarë gjendje ishte atëherë Shqipëria. Megjithatë, Shqipëria e shpallur në ato kushte, është bërë shtet. Edhe ne duhet të pajtohemi me një gjë. Shpallja e pavarësisë, krijimi i shtetit sjell edhe vështirësi. Sjell vështirësi, sjell mundime, shtetet bëhen me mundime. Dhe ne ato mundime që mund të na shkaktohen, ato punë që nuk i kemi kryer, nuk duhet shumë të na dekurajojnë, apo s'duhet aspak të na dekurajojnë. Kryesore është që ne të shpallim Kosovën shtet dhe ai shtet te ecë mandej përpara.
Zëri i Amerikës: Zoti Qosja, përmendët shumë sfida që mund të paraqiten para Kosovës. Serbët kundërshtojnë pavarësinë e Kosovës dhe kanë paralajmëruar se do të ndërmarrin veprime kundërshtuese, posaçërisht në veriun e vendit në qoftë se shpallet pavarësia e Kosovës. A rrezikohet në këtë mënyrë tërësia tokësore e Kosovës dhe cilat mund të jenë zhvillimet pas saj?
Rexhep Qosja: Nuk mund të mendojmë për këtë problem dhe s’duhet të mendojmë indiferentë. Problemi i Kosovës veriore, i Mitrovicës veriore është një problem i madh. Për tetë vjet ky problem nuk u zgjidh. Bashkësia ndërkombëtare, UNMIK-u këtu dhe KFOR-i këtu nuk këmbëngulën që ta zgjidhin këtë problem. Me shpalljen e pavarësisë, ne nuk mund t'i parashohim te gjitha sjelljet e shtetit serb dhe të serbëve në atë pjesë të Kosovës. Por, mund të supozohet se ata do të bëjnë disa veprime të cilat mund t'i vështirësojnë punët tona dhe mund të bëjnë disa veprime që do të donin ata të dëmtojnë Kosovën, të dëmtojnë imixhin e saj, të dëmtojnë aktin e shpalljes së pavarësisë. Është pra ky një problem ndaj të cilit ne duhet të jemi shumë syçelë dhe shumë të kujdesshëm. Bashkësia ndërkombëtare kur ta njohë Kosovën do ta njohë Kosovën si tërësi, në kufijtë e saj ekzistues. U takon atyre që janë këtu, Kombeve të Bashkuara, KFOR-it, apo në vend të Kombeve të Bashkuara nesër Bashkimit Evropian, që të inkuadrohen me kohë që ky problem të zgjidhet si duhet, që Kosova të njihet si tërësi dhe pushteti qendror i Kosovës të shtrohet në krejt hapësirën e saj. Sidoqoftë, unë nuk jam në gjendje t'i parashoh të gjitha të mundshmet dhe të pamundshmet në pjesën veriore të Kosovës sot.
Zëri i Amerikës: Përmendët pak më herët edhe krijimin e shtetit të ri shqiptar, d.m.th të Shqipërisë, vështirësitë me të cilat është përballur. Tash jemi në prag të krijimit të shtetit të ri të Kosovës. Si e shihni ju bashkëpunimin ndërmjet këtyre dy vendeve dhe cili është dhe cili mund të jetë roli i Shqipërisë kundruall procesit për zgjidhjen e statusit të Kosovës?
Rexhep Qosja: Mund të themi se sidomos prej luftës e këndej, në planin ndërkombëtar, në planin e politikës ndërkombëtare, Shqipëria ka bërë çfarë është e mundshme për Kosovën, për statusin e Kosovës. Megjithatë, ekziston edhe një fushë tjetër ku, them unë, nuk është bërë sa duhet e si dihet as në Shqipëri, as në Kosovë për çështjen e statusit të Kosovës. Nuk ndihmohet statusi i Kosovës dhe Kosova vetëm në politikën e jashtme, vetëm në planin ndërkombëtar. Statusi i Kosovës, është dashur ta mendojnë këtë edhe në Shqipëri edhe në Kosovë, ndihmohet edhe me gjendjen e brendshme. Fatkeqësisht është krijuar një imixh, apo ishte i krijuar një imixh jo i dëshiruar për shqiptarët në përgjithësi në botë disa viteve të fundit. Shqipëria do të bënte shumë, edhe Kosova edhe Shqipëria, për Kosovën dhe statusin e Kosovës me qëndrueshmërinë e brendshme, me politikën e brendshme, me zhvillim demokratik të brendshëm, me ngritjen e institucioneve vërtetë demokratike, me veprimtarinë, funksionimin e shtetit juridik, me pasurimin e të drejtave të njeriut, me luftën, mënjanimin, çrrënjosjen, aq sa është e mundshme e korrupsionit që është bërë një faktor dëmtues për imixhin e shqiptarëve në botë dhe në përgjithësi për zhvillimet tona politike. Bota thotë se aty ku ka korrupsion të madh nuk mund të ketë demokraci. Në këtë pikëpamje është dashur kujdes i madh, punë e madhe dhe një syçeltësi, një angazhim i madh. Unë po marr një rast të fundit. Qeveria e Shqipërisë ka ngritur një problem tash, problemin e Akademisë së Shkencave dhe ka formuar një komitet për si thuhet reformimin e Akademisë pas një viti. Para një viti është aprovuar një ligj, tashti paraqitet edhe një ligj i ri i cili duhet të aprovohet me procedurë të shpejtuar dhe është formuar një komitet për gjoja reformimin e Akademisë, i cili i nxjerr nga funksioni në Akademi, akademikët mbi 70 vjeç, domethënë i bënë nëpunës, do t'i bëjë nëpunës të thjeshtë shtetëror. E dyta, komitet i jashtëm, pa anëtarë të Akademisë, pa pranimin e Akademisë do të zgjedhë akademikët e ardhshëm. Komitet i cili do të zgjedhë kryesinë e Akademisë, komitet i cili do të zgjedhë kryetarin e Akademisë. Po kjo nuk bëhet në botë. Kjo është cenim i rëndë i pavarësisë së institucioneve të shkencës, i institucioneve të arsimit që bota demokratike i njeh. Pavarësia e këtyre institucioneve të shkencës dhe të arsimit nga shteti dhe nga feja, nuk diskutohet më në botën demokratike. Është një e arritur shumë shekuj përpara. Tashti me këtë Shqipëria ç’bënë? Praktikisht i jep një përfytyrim, i jep botës një përfytyrim jodemokratik, jo të dëshiruar, të keq për zhvillimet demokratike dhe politike në jetën kombëtare shqiptare në përgjithësi, fatkeqësisht. //ii